در اتاق عمل، پزشک متخصص گوش و حلق و بینی مشغول جراحی روی مردی بود که سه هفته پیش کرونا گرفته بود. پزشک جراح در حال خارج کردن بافت عفونی شده با قارچ سیاه از بینی این بیمار دیابتی بود.  

قارچ سیاه یک عامل عفونت زای کمیاب اما خطرناک است. این موجود ذره بینی می تواند به بافت بینی، چشم و گاهی مغز حمله کند.  

پزشک جراح قبلی از اتاق عمل بیرون می رود. پزشک متخصص جراحی چشم وارد اتاق عمل می شود. از او می پرسیم چه عملی قرار است انجام دهد. پاسخ او مو به بدن هر فردی سیخ می کند: تخلیه چشم. جراح چشم می خواهد برای نجات جان بیمار چشم وی را از بدن خارج سازد. 

قارچ سیاه چیست؟ 

موکورمایکوزیس (mucormycosis) نام علمی بیماری قارچی تهاجمی و خطرناک است. این عفونت قارچی توسط موجودی ذره بینی به نام موکور یا همان قارچ سیاه به ندرت ایجاد می شود.  

قارچ سیاه در چه جاهایی یافت می شود؟ 

این قارچ در خاک، روی گیاهان، و روی سبزی ها و میوه های در حال خراب شدن بیشتر از جاهای دیگر یافت می شود. می توانیم تصور کنیم که باد قارچ سیاه را از روی خاک بلند می کند. اکنون این قارچ بیماریزا در هوا معلق شده است.  

راه های انتقال قارچ سیاه 

بیماری ناشی از قارچ موکور یا همان موکورمایکوزیس یک بیماری واگیردار نیست. قارچ سیاه بر اثر تماس فرد سالم با فرد بیمار انتقال پیدا نمی کند. این قارچ در هوا معلق است یا روی غذاها می نشیند. بدین ترتیب، عامل بیماریزا وارد دستگاه تنفسی یا دستگاه گوارشی انسان می شود. 

شایع ترین راه انتقال قارچ سیاه از راه سینوس ها یا ریه هاست. قارچ معلق در هوا از راه تنفس در این مکان ها مستقر می شود. این موجود ذره بینی و بیماریزا رشد می کند و به مغز یا چشم راه می یابد. 

راه دوم استقرار قارچ سیاه از طریق وجود زخم در پوست است. اگر قارچ معلق در هوا یا موجود روی جسم آلوده روی یک بریدگی یا سوختگی پوستی قرار بگیرد، عفونت آغاز می شود. 

چه کسانی در معرض بیماری موکورمایکوزیس هستند؟ 

عفونت با قارچ سیاه افراد سالم را تقریبا درگیر نمی کند. این بیماری در کسانی دیده می شود که دستگاه ایمنی آنها ضعیف است یا سرکوب شده است. افراد زیر به خاطر ضعف ایمنی بیشتر از دیگران در معرض خطر این بیماری قرار دارند: 

• افراد مبتلا به دیابت که قند خون آنها تحت کنترل نیست 

• افرادی که پیوند اعضا دریافت کرده اند 

• افرادی که گلبول سفید آنها (به خصوص از نوع نوتروفیل) پایین است مانند برخی از مبتلایان به سرطان 

• مصرف کنندگان داروهای کورتونی خوراکی یا تزریقی برای مدت طولانی 

• افرادی که به هر دلیل ایمنی ضعیف دارند مانند مبتلایان به ایدز 

به طور معمول، انتظار داریم موارد این بیماری نادر باشد؛ در حدود یک در هر میلیون نفر. شاید در هر منطقه تعداد کمی از افراد مبتلا شوند.  

اگر این بیماری واگیردار نیست، چرا گاهی اوقات موارد گروهی بیماری قارچ سیاه به خصوص پس از عفونت کرونا گزارش می شود؟ 

به نظر می رسد موارد گروهی این بیماری در افراد به دلیل آلودگی اجسام و وسایل پزشکی یا پرستاری باشد. آلودگی در موارد زیر ممکن است سبب ابتلای عده زیادی از افراد بستری در بیمارستان شود: 

• چسب پانسمان 

• آبسلانگ (قطعه چوبی برای فشار دادن زبان بیمار رو به پایین و مشاهده ته حلق) 

• لحاف ها و لباس های بیمارستانی 

• عدم تصفیه مناسب هوای بیمارستان و دستگاه های خنک کننده 

• سایر وسایل پزشکی 

• سایر تاسیسات ساختمانی بیمارستان 

ارتباط قارچ سیاه با بیماری کووید-19 یا همان عفونت کرونا چیست؟ 

دو دسته از بیماران کرونا ممکن است به عفونت های قارچی از جمله موکورمایکوزیس یا کاندیدای مهاجم (نام یکی دیگر از انواع قارچ های بیماریزا) مبتلا شوند یا شده باشند: 

• بیمارانی که به علائم شدید عفونت کرونا مبتلا می شوند 

• بیمارانی که کرونای آنها خوب شده اما کمی بعد حال شان بد می شود و حتی ممکن است جان خود را از دست بدهند 

با علائم قارچ سیاه آشنا شویم 

شایع ترین علائم بیماری موکورمایکوزیس به شرح زیر هستند: 

• ورم صورت به ویژه اطراف چشم به خصوص به صورت یک طرفه 

• درد صورت یا سردرد، به ویژه اگر یک طرفه باشد 

• قرمزی چشم یک طرفه 

• لکه های سیاه روی بینی یا سقف دهان 

• تب 

یکی از مشکلات در تشخیص این بیماری این است که تب و سردرد در بیماری کرونا هم دیده می شود. اگر موکورمایکوزیس اعضای دیگر مانند ریه یا دستگاه گوارش را درگیر کند، با علائم تنفسی (مانند تنگی نفس) یا گوارشی (مانند شکم درد و تهوع) روبه‌رو خواهیم بود.  

اگر این علائم را داریم، بهتر است فوری با پزشک معالج مشورت کنیم. به طور معمول، پزشک برای تایید تشخیص قارچ سیاه از ضایعات نمونه برداری می کند. این نمونه برای آزمایشگاه تشخیص پزشکی فرستاده، و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. امکان انجام کشت قارچ هم در برخی از آزمایشگاه ها وجود دارد.  

درمان قارچ سیاه 

درمان این بیماری بسیار دشوار است. گزینه های درمانی از تجویز داروهای تزریقی ضدقارچ تا عمل جراحی متغیر است. آمفوتریسین بی مشهورترین داروی ضدقارچ است اما سایر داروهای ضدقارچ هم می توانند مفید باشند.  

تشخیص و درمان زودهنگام این بیماری اهمیت بسیاری دارد زیرا در غیر این صورت احتمال مرگ و میر مبتلایان به قارچ سیاه تا حدود 50 درصد بالا خواهد رفت. 

پیشگیری از قارچ سیاه 

با چندین اقدام می توان احتمال ابتلا به موکورمایکوزیس را کاهش داد: 

• کنترل دقیق قند خون 

• استفاده طبق دستور پزشک از داروهای خوراکی و تزریقی حاوی کورتیکواستروئید (کورتون) 

• استفاده بجا و طبق دستور پزشک از آنتی بیوتیک ها، داروهای ضدقارچ و داروهای تضعیف کننده ایمنی 

• رعایت بیشتر بهداشت و اصول نگهداری استریلیزاسیون در مراکز بهداشتی و درمانی 

• پیشگیری از کرونا