برای آشنایی با سیستم ایمنی سلولی بدن لازم است ابتدا به شرح سیستم لنفاوی یا همان دستگاه گردش لنف در بدن بپردازیم. سپس کمی درباره کلیات سیستم ایمنی بدن توضیح می دهیم. در نهایت، با سیستم ایمنی سلولی بدن آشنا می شویم.   

سیستم لنفاوی چیست؟ 

سلول های بدن در محیطی قرار دارند که با مایعی شبیه آب به نام مایع بین سلولی پر شده است. این مایع بین سلولی وقتی در مجراهای خاص خود جریان می یابد نامش «لنف» است. لنف پر از گلبول های سفید است. کار این گلبول ها حفاظت از بدن در برابر میکروب ها و سایر آسیب هاست. در لنف گلبول قرمز وجود ندارد. به همین دلیل، لنف مانند آب است نه خون.  

سیستم لنفاوی یک سری مجراهای خاص گردش لنف هستند. لنف درون سیستم لنفاوی در نقاط مختلف بدن در گردش است. سیستم لنفاوی از اجزای زیر تشکیل شده است: 

• رگ های لنفاوی 

• مجراهای لنفاوی 

• غدد لنفاوی و 

• برخی اعضای بدن مانند لوزه ها، تیموس و طحال 

ایمنی بدن توسط سلول هایی که در همه بدن وجود دارند و در حال گردش هستند، تامین می شود. همه هماهنگی های مربوط به این سلول ها شامل بلوغ، تنظیم و ارتباط بین آنها در غدد لنفاوی به انجام می رسد. در واقع، غدد لنفاوی قرارگاه های فرماندهی سلول‌های ایمنی بدن به شمار می آیند.  

سلول های ایمنی و پروتئین ها و بسیاری از اجزای دیگر در خون هم یافت می شوند و با خون در سراسر بدن در گردش هستند. یک هزارم سلول های موجود در خون را گلبول های سفید تشکیل می دهند. گلبول های سفید را می توان به دو دسته بزرگ تقسیم کرد: 

• مونوسیت ها (که سلول های ماکروفاژ هم از آنها مشتق می شوند. در آینده درباره ماکروفاژ بیشتر توضیح داده می شود) 

• لنفوسیت ها 

بیشتر سلول های تشکیل دهنده خون از نوع گلبول قرمز هستند.  

گردش خون و سیستم لنفاوی به واسطه بافت های بینابینی از یکدیگر جدا شده اند. با وجود این، برخی از گلبول های سفید یا همان سلول های ایمنی می توانند از راه این فضا بین گردش خون و سیستم لنفاوی جابه‌جا شوند.  

گلبول های سفید در کجا تولید و آماده می شوند؟ 

گلبول های سفید بدن از سلول های بنیادی موجود در مغز استخوان تولید می شوند. لنفوسیت ها دو نوع دارند: نوع B و نوع T. لنفوسیت های B در مغز استخوان بالغ می شوند و پس از بلوغ از مغز استخوان خارج می شوند. اما سلول های پیش‌ساز لنفوسیت T از مغز استخوان به غده تیموس در زیر جناغ سینه مهاجرت می کنند. مراحل بلوغ لنفوسیت T در تیموس به انجام می رسد.  

غدد لنفاوی تقریبا در همه جای بدن پراکنده هستند. جمعیت زیادی از سلول های ایمنی بدن در این غدد تجمع پیدا می کنند. سلول های ایمنی موجود در غدد لنفاوی عبارتند از: 

• لنفوسیت های T 

• لنفوسیت های B 

• سلول های دندریتی (سلول های تخصصی معرفی کننده مولکول های بیگانه یا آنتی ژن) 

• ماکروفاژها (نوعی گلبول سفید که میکروب را محاصره کرده، کشته و بقیه سلول های ایمنی را تحریک می کند) 

پیش از این گفتیم که لنف از بافت های سراسر بدن به سمت سیستم لنفاوی حرکت می کند. لنف همراه خود آنتی ژن های مختلفی را از سراسر بدن جمع می نماید. وقتی لنف به یک غده لنفاوی می رسد، تصفیه می شود یعنی آنتی ژن آن جدا شده و در غده لنفاوی باقی می ماند و لنف دوباره در سیستم لنفاوی به گردش خود ادامه می دهد. 

سلول های معرفی کننده آنتی ژن در غدد لنفاوی قرار دارند. این سلول ها آنتی ژن را شناسایی کرده و به عنوان یک عامل بیماری‌زا به لنفوسیت های اطراف خود معرفی می کنند. 

نقش طحال در ایمنی سلولی بدن 

انواعی از سلول های ایمنی بدن به شرح زیر در طحال وجود دارند. 

• لنفوسیت های T 

• لنفوسیت های B 

• سلول های دندریتی  

• ماکروفاژها 

• سلول های کشنده طبیعی (Natural Killer) 

روند شناسایی آنتی ژن و معرفی آن به سایر لنفوسیت ها در طحال هم مانند غدد لنفاوی به انجام می رسد. طحال به تصفیه خون می‌پردازد. همه مولکول های بیگانه و شاید بیماری زا که در خون در حال گردش هستند، در طحال گیر می افتند. به عبارت دیگر، غدد لنفاوی مسوول تصفیه لنف و طحال مسوول تصفیه خون است. 

نوعی از گلبول های سفید به نام پلاسماسِل مسوول ترشح موادی علیه عوامل بیماری زا هستند. به مواد ترشحی علیه عوامل بیماری‌زا آنتی بادی گفته می شود. پلاسماسِل ها به وفور در طحال استقرار یافته اند و به همین دلیل طحال، بیشتر آنتی بادی موجود در بدن از پلاسماسل های ساکن در طحال ترشح می شود. 

لنفوسیت های T: پایه و اساس ایمنی سلولی بدن  

چرا نام آنها لنفوسیت T است؟ چون این گلبول های سفید در تیموس به بلوغ می رسند و به همین دلیل با حرف نخست تیموس نامگذاری شده اند.  

لنفوسیت های T سنگ بنای ایمنی سلولی بدن به شمار می روند. این نوع از ایمنی بدن به واکنشی اطلاق می شود که طی آن میکروب‌های بلعیده شده توسط ماکروفاژها نابود می شوند. در واقع، این سیستم ایمنی سلولی بدن است که ریشه یک عفونت را در بدن می خشکاند مانند بهبود عفونت ناشی از ویروس کرونا. 

لنفوسیت های T را می توان به سه دسته کلی تقسیم کرد: 

• تاثیرگذار 

• حافظه ای و 

• ناظر 

در حالت عادی لنفوسیت T از نوع مشخصی نیست. همین که سلول های ایمنی معرفی کننده آنتی ژن، یک عامل بیماری زا را به لنفوسیت T معرفی کردند، این سلول به سمت یکی از کارکردهای بالا کشیده خواهد شد.  

لنفوسیت های T تاثیرگذار دو کار ممکن است انجام دهند: 

• تولید موادی به نام سیتوکین که باعث تکثیر بیشتر و بلوغ سریع تر گلبول های سفید می شود 

• شناسایی آن دسته از سلول های بدن که در سطح آنها آنتی ژن مربوطه وجود دارد. وجود آنتی ژن میکروبی در سطح یک سلول بدن بدین معناست که ویروس یا باکتری آن سلول را به انبار تکثیر خود تبدیل کرده است. لنفوسیت T تاثیرگذار، سلول بدن و میکروب های درون آن را نابود می سازد. 

لنفوسیت T حافظه ای فقط خاطره مواجهه با این آنتی ژن و در واقع با این میکروب را در بدن نگه می دارد. اگر در آینده، دوباره میکروبی با این آنتی ژن به بدن حمله کند، لنفوسیت T حافظه ای آماده است و بلافاصله وارد عمل می شود. به همین دلیل، ممکن است اصلا فرد بیمار نشود. بیشتر واکسن ها با همین مکانیسم بدن را از شر بیماری های عفونی در امان نگه می دارند. 

لنفوسیت T ناظر زمان پایان نبرد علیه میکروب بیماری زا را اعلام می کند. وقتی لنفوسیت ناظر فعال می شود، پاسخ ایمنی سلولی متوقف می گردد و التهاب از بین می رود.